Giriş
İnternet dünyasını son zamanlarda en çok meşgul eden kelimelerden biri Web 3.0 nedir? Geçtiğimiz yirmi yılda internet teknolojisi çok hızlı bir şekilde değişti. Gelişen internet teknolojisi ile birlikte karşılıklı chat şeklinde gerçekleşen sohbet tarzından gelişmiş sosyal medya platformlarına geçiş yaptık. Temel seviyede gerçekleşen dijital ödemelerin yerini çevrimiçi gerçekleştirilen dijital ödemeler aldı. Bu gelişim devamında ve oldukça popüler olan Kripto, NFT ve Blockchain gibi internet tabanlı yeni teknolojileri de deneyimledik. Tüm bu değişen düzende İnternet, insan etkileşimi, iletişimi ve bağlantı halinde olmanın hayati bir ögesi haline geldi. Bugüne kadar Web 1.0 ve Web 2.0’ı gördük, fakat Web 3.0 hakkında henüz detaylı bilgiye sahip değiliz.
Haydi, Web 3.0’ı ayrıntılı bir şekilde inceleyelim.
İnternetin Tarihçesi
Web 1.0
İnternetin ilk dönemlerindeki kullanılan teknolojiye denir. İnternet kullanıcıları bu dönemde interneti sadece bilgi alma amaçlı kullandı. İnternet sitesine girer, bilgiyi okur ve çıkardı. Günümüzde olduğu gibi birçok aktivite internete yoktu. İnternette okunan bilgilere yorum yapma şansı bile yoktu. Kısacası web 1.0 tamamen tek taraflı doküman odaklı, bir tarafın paylaştığı öbür tarafın görüp okuyarak yararlandığı bir teknolojidir.
Teknoloji ve yaşam şartları değiştikçe internetteki bilgiye kullanıcıların daha çok ihtiyacı oldu. Bu ihtiyaç durumu sonrası Web 2.0 ortaya çıktı.
Web 2.0
Web 2.0 genellikle 2003-2005 sonrasında daha çok hayatımıza giren sosyal medya, online müzik dinleme, kişisel web siteleri, mesajlaşma uygulamaları vb. gibi özelliklerin olduğu insan odaklı, insan-insan etkileşimini odak alan bir teknolojidir. Web 2.0’da çift taraflı etkileşim ve interaktif söz konusudur.
Web 3.0
Web 2.0 devrimi sonrası sanal dünyaya aktarılan içeriklerin anlamlandırılması üzerine Web 3.0 teknolojisi geliştirildi. Gelişen yeni teknolojide ana amaç internet ortamına aktarılan verilerin doğrudan bilgisayarlar tarafından okunabilecek şekilde yapılandırıldığı bir web ortamı oluşturmaktır.
Web 3.0 teknolojisi internet kontrolünün insan elinden çıktığı, sorunların yapay zekâ yöntemleri veya yazılımsal çözümler ile yorumlanıp sonuca ulaşılması tarzında oluşan teknolojiyi işaret etmektedir. Gelişen web teknolojisinde yapay zeka kullanılarak çözümler daha akıllı bir hale gelmektedir. Bu nedenle bu dönem Semantik Web ya da Makine öğrenmesinin geliştiği olarak da tanımlanabilir.
Semantik Web, makinelerin anlamlarına bağlı olarak karmaşık insan isteklerini hızlıca anlamalarını ve bunlara tepki vermelerini sağlayan, Web’de bulunan bilgileri keşfetme, harmanlama ve sunma gibi sıkıcı görevleri yerine getiren bir gelişimdir.
Semantik web, toplanan verilerin hem kullanıcı tarafından toplanmasına ve analiz edilmesine hem de yapay zekâ tarafından toplanıp analiz edilmesine olanak sağlar.
Web 3.0, reklam ve pazarlama dünyasında büyük bir devrim yaratmış ve kişiye özel hazırlanan içeriklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Örneğin kişinin gezindiği web sitelerinde bulunan içeriklere göre reklamlar sunulur. Gelişmiş algoritmalar ve birbiriyle iletişim halinde olan veri tabanı sistemleri sayesinde, kullanıcılara tercihlerine ve ilgi alanlarına göre önceden ziyaret ettiği yer, alışveriş yaptığı mekan, beğendiği sayfa vb. kriterler ile alakalı öneriler, reklamlar ve benzer sonuçlar kişiselleştirilmiş olarak gösterilir.
Web uygulamalarında kullanılan öneri sistemleri, görüntü işleme teknolojisi ile yüklenen fotoğraflardaki yüz tanıma özelliği ve kişi etiketleme, video zekası, kullanıcılara daha iyi kullanım tecrübesi kazandırmak amacıyla çalışan entegre asistan uygulamaları gibi yapılar Web 3.0 dönemine ait yenilikler olarak gösterilir.
Benzer bir örnek vermek istersek internet tamamen sizin tercihlerinize ve ilgilerinize göre özelleştirilmiştir örneğin Tik Tokta veya Instagram kullanımında sürekli olarak duygusal içerikli videoları izliyor, şiddet içerikli videoları hızlıca geçiyorsanız o platform sizi duygusal bir insan olarak kategorize eder ve bundan sonraki videolar sizin ilgi ve tercihinize göre gelir yani algoritma duygusal videoları karşınıza getirecektir.
Web 3.0 ile banka uygulamaları yerine sıcak cüzdanlar, arama motorlarına yazmak yerine sesli şekilde komut vermek, VR gözlükler, yapay zekâ, kriptoparalar, merkeziyetsiz finans vb. gelişmelerde hayatımıza girdi.
Metaverse kavramı Web 3.0’da ufak ufak çalışmalarla geliştirilse de asıl metaverse kavramı hayata geçirilirse Web 4.0 tamamlanmış olacak.
Web 3.0 Tanımlayıcı Özellikleri
- Kullanım kolaylığı: Örneğin, kullanıcılar coğrafi kısıtlamalar nedeniyle kaydolamama gibi bir sorunla karşılaşmaz. Kriptografi bilgilerin korumalı bir şekilde aktarılmasını sağladığı sürece yetkilendirme gerekli değildir.
- Güvenlik: Merkeziyetçilik: Zararlı faaliyetleri gerçekleştirmek için ağa girme alanını sınırlar.
- Açıklık: Veri kayıt işlemleri şeffaftır, yani her kullanıcı bunları izleyebilir. Kullanıcılara kendi verilerini sakladığı ve mümkün olduğunca az paylaştığı protokoller önerir.
- Yapay zekanın geniş çapta benimsenmesi: Bu yazılımın kullanılmasıyla, şirketler ihtiyaç ve beklentilerini tam olarak karşılamak için kullanıcıların tercihlerini kullanır. Al teknolojisi, kullanıcılara hızlı doğrulama ve doğru bilgi sunar.
- Sanal gerçeklik: 3D grafikler ve VR teknolojilerinin kullanılmasıyla gerçek ve dijital dünyalar arasındaki sınırların ortadan kaldırılması. Gelecek denilince akla ilk gelen kavram Metaverse, sanal evrenle kusursuz şekilde birleşerek web sitelerinin 3 boyutlu tasarımlarına IoT cihazların eklenmesine olanak sağlar. Fiziksel nesneler kolayca dijital nesnelere dönüştürülebilir.
- Ubiquity: İnternet’i herkes için her yerde, her zaman kullanılabilir hale getirir ve büyük ölçüde IoT sensörlerine dayanır.
Blockchain, Kripto Para ve Dijital Kripto Cüzdanlar
Blockchain teknolojisi, Web 3.0’ı oluşturmak için kullanılıyor. Blockchain, dağıtılmış bir elektronik defter olarak düşünülebilir. Blok zincirleri, merkezi bir otorite olmadan dijital bir kayıt sağlayabilir. Dağıtılmış bir ağa sahip olduğu için manuel işlem yoğunluğu ve kimlik doğrulama işlemini ortadan kaldırarak kolaylık sağlamış olur.
Kısaca Blockchain’i özetlemek gerekirse, şifrelenmiş işlem takibini sağlayan dağıtık yapıdaki bir veri tabanı sistemidir. Belirlenen bloklar şifrelenir, asla değiştirilemez ve kırılamaz hale getirilir. Bloklar tüm ağdaki herkese dağıtılır ve herkeste aynı şifreli bilgiler bulunur.
Kripto para, kriptografi ile korunan sanal bir para birimidir. Sanal bir para birimi olması kripto paranın kopyasının ya da sahtesinin yapılması imkansız hale getirmektedir. Kripto paraların bir diğer avantajı bir merkez bankası ya da darphane tarafından basılmamaları, yani devletlerin kontrolünde olmamasıdır. Kripto paraların temelinde yatan teknoloji Blockchain’dir.
Dijital Kripto Cüzdanlar, isteyen herkesin işlem yapmasına imkan tanıyan, dijital bir kimlik gibi hareket eden, merkezi bir hizmet sağlayıcısına kayıt yapmadan, cüzdan kontrolünün tamamen kullanıcı tarafından sağlanmasını temel edinen bir teknolojidir. Çoğu zaman aynı cüzdanı birden fazla blockchain üzerinde kullanmanız mümkündür. Kısaca, bir kripto para cüzdanı blockchain ağıyla etkileşim kurmanıza yardımcı olan araçtır. Farklı kripto cüzdanı türleri vardır. Kripto cüzdanların büyük kısmı yazılım tabanlıdır, bu da yazılım cüzdanların kullanımını donanım cüzdanlara kıyasla daha kolay bir hale getirir.
Web 3.0 ağları, blok zinciri ve kripto para birimi teknolojisinin yapı taşları olan merkezi olmayan protokoller aracılığıyla çalışacağından, bu üç teknoloji arasında güçlü etkileşim vardır. Birlikte çalışabilir, başarılı şekilde birbirlerine entegre olacaklar, akıllı sözleşmelerle otomatikleştirilecekler.
Web 3.0 Tarafında Güvenlik
Blockchain, kripto para, akıllı kontratlar, akıllı sistemler ve arttırılmış sanal gerçeklik gibi birçok yeni teknolojinin oluşup gelişmesini içinde barındıran web 3.0 getirdiği avantajların yanı sıra dezavantajları da peşinden sürüklüyor.
Web 3.0 ve yavaş yavaş içine çekildiğimiz web 4.0 teknolojisinde hayatın hemen hemen her alanı sanal evrene geçiş yapacaktır. Tamamen sanallaşmaya odaklı, arttırılmış gerçeklik ile desteklenen bu teknoloji fiziksel anlamda oluşturulmuş ahlaki, yasal ve etik kavramlarını değiştirecektir. Değişen kavramlar ile birlikte sanal ortamda olsa insanın olduğu her yerde güvenlik sorunu ile karşılaşma olasılığımız olduğu için şimdiden karşılaşabileceğimiz güvenlik sorunları ve alınabilecek önlemler siber güvenlik araştırmacıları tarafından araştırılmalıdır.
Web 3.0’da entegre edilmiş verilerde çok ciddi güvenlik sorunları ile karşı karşıya kalabiliriz. Tüm akıllı cihazlar, kişisel veri, kullanıcı hesaplarınıza ve sistemlerinize sadece kaydedilmiş bir şifre ile giriş yaptığınızı düşünün. Şifre her ne kadar sağlam olsa da siber suçlular tarafından kırılması halinde sistemdeki bütün hesap ve verilere aynı şifre ile ulaşabilecektir. Sanal evrene taşınan büyük şirketler ve sistemlere kaydedilecek kişisel, biyometrik veri ihlali sonucu kritik seviyede KVKK ve Bilgi Güvenli sorunları oluşacaktır.
Peki ya Web 4.0
Fiziksel disklerden uzaklaşıp, tamamen sanal networkler üzerinde kurulu olan teknolojidir.
Web 4.0, kişisel dosyaların, verilerin ve içeriklerin depolanmasında internet tabanlı bilişim (bulut bilişim) uygulamalarının öne çıktığı kısacası, bilgisayarda yapabildiğimiz her şeyi internet ortamında yapabilmektir. Gerçek yaşamın sanal ortama taşınmasıdır. Yavaş yavaş Web 4.0’a geçiş sürecin başladığını söyleyebiliriz.
Bakalım yakın gelecekte gelişen web teknolojisi bizi hangi özelliği ile şaşırtacak.
